Bu işin latifesi yok inattan vazgeçin

Hazine yahut şirketlerin dış borçlanmasındaki en kritik göstergelerden CDS pirimi tırmanmaya devam ediyor. “Faiz sebep enflasyon sonuç” tezine geçildiği Eylül 2021’de 400 puanın altında olan Türkiye’nin risk pirimi 900 barajını yıkarak 2008 ve 2003 rekorlarını tazeledi. Bir ülkenin borçlarının ödeyememe ihtimaline karşı yapılan sigorta manasına da gelen CDS’te işgal altındaki Ukrayna’nın puanının bile 550 olması dikkat çekiyor. 2010’ta iflasın eşiğinden dönen Yunanistan’ın risk primi ise 180. Ekonomistler iflas riskinin arttığı, ödemeler istikrarı krizinin kapıda olduğunu belirtti. Prof. Dr. Özgür Demirtaş “Hükümetin hiçbir iktisat kitabında olmayan metotları Türkiye’yi felakete götürdü” dedi. UYGUN Partili Bilge Yılmaz ise “Dünyadaki hangi ülke yabancıların dolarına yüzde 12 faiz ödeyerek ayakta kalabilir?” diye sordu.

RİSK PRİMİNDE YENİ TEPE: AKLI SELİM SİYASET ŞART

TCMB uzun bir müddettir sabit faiz siyaseti uyguluyor. Hatta hükümet her keresinde faizlerin daha da düşürüleceğinin bildirisini veriyor. Lakin bu süreçte dolar 17.50’yi aşarken, ülkenin risk primi de 900’ü geçerek, 2008 yılının en yüksek düzeyine çıktı. Ekonomistler bu durumu şöyle özetledi: “ABD doları cinsinden kelam konusu vadede lakin yüzde 12’den borçlanabiliyoruz. Yurt dışı borç çevirme oranları düşecek. Tez vakitte aklıselim siyasetlere dönülmezse döviz likiditesi sorunu yaşanabilir.”

Türkiye iktisadında alınan kararlar, piyasaları derinden etkiliyor. Son periyotta kura yönelik birçok atılım yapılsa da yeni tepelere ulaşmak çok da uzak değil üzere görünüyor. Dünya iktisadında yaşanan ısınma merkez bankalarını harekete geçirdi. Sert faiz hareketleri de beraberinde gelirken, bilhassa ABD Merkez Bankası’nın (FED) süratli artışları dolardaki hareketi hızlandırdı. Bunun karşısında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası da (TCMB) uzun bir müddettir sabit faiz siyaseti uyguluyor. Hatta hükümet her seferinde faizlerin daha da düşürüleceğinin bildirisini veriyor. Ama bu süreçte dolar 17.50’yi aşarken, ülkenin risk primi de 900’ü geçti. 2008 yılından beri Türkiye’nin beş yıllık kredi temerrüt takası (CDS) primleri en yüksek düzeye çıktı. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın haziran başı açıkladığı tedbirler, piyasayı şad etmeyince CDS’nin yükselişi de hızlanmıştı. CDS’in 900 puanı görmesini ekonomistler şöyle kıymetlendirdi: “ABD 5 yıllık tahvil faizi yüzde 3. Bizim risk primimiz 900 puan yani yüzde 9. Bu bizim ABD doları cinsinden borçlanma maliyetimizin toplamda yüzde 12 olduğuna işaret ediyor. Kısaca ABD doları cinsinden kelam konusu vadede lakin yüzde 12’den borçlanabiliyoruz.” CDS tıpkı tarihlerde 800 baz puan düzeyini aşarak 2008’den bu yana kaydettiği tepeyi yenilemişti. Dolar endeksi de 110 düzeyinin üzerinde tarihi doruğa ulaşırken, dolar/TL ise dün 17.60 lirayı geçti. Dolar/TL’de böylelikle bu yılki yükseliş yüzde 31 çoktan aşarken temmuz boyunca artış yüzde 5’e yaklaştı. Piyasaların kapalı olmasına karşın gün içinde kur tekrar 17.40 düzeylerini gördü. CDS, yani kredi risk primi, ülkelerin ekonomik ve politik risk gelişmesine nazaran her gün değişiyor. Kredi dereceleme kuruluşlarının ülkelere verdiği notlarından daha dinamik bir gösterge haline gelen bu paha, ‘risk barometresi’ üzere piyasalar tarafından izleniyor. Bir ülkenin ya da şirketin CDS primi ne kadar yüksekse borçlanma maliyeti de o kadar yükseliyor. Türkiye’nin CDS priminin yükselmesi halinde, piyasaların tansiyonu de artıyor. Uzmanlar gelinen nokta karşısında Türkiye’nin acil olarak tedbir alınması gerektiğini söylüyor.

‘KADERİN CİLVESİ İŞTE 2003’E GERİ DÖNDÜ’

Ekonomist Uğur Gürses “Kaderin cilvesine bakın; Türkiye’nin 5 yıllık CDS’i 900 bps düzeyini en son 14 Temmuz 2003’te görmüş. Aldığı yere geri getirmek” dedi. Ekonomist Ali Hakan Kara ise “5 yıllık CDS’ler 900’e vurdu. Yurt dışı borç çevirme oranları düşecek. Tez vakitte aklıselim siyasetlere dönülmezse döviz likiditesi sorunu yaşanabilir. CDS’den bize ne, panik yapma diyenler olmuş” yorumunda bulundu. Ekonomist Şenol Babuşçu da “CDS 900 baz puanı geçti. Ufukta ödemeler istikrarı krizi görünüyor. İthalat bedellerini ödeyememe. Dış borçları vaktinde ödeyememe. 1950’lerin ve 1970’lerin son yıllarında olduğu gibi” açıklamasını yaptı.

‘ESERİNİZLE ÖVÜNÜN’

Gelecek Partili Serkan Özcan “CDS 900, dolar faizi yüzde 11,7. Bu tablo; faiz düşerse enflasyon düşer diyen, bu tezi cahilce uygulayan, ülkenin 128+55 milyar USD rezervini art kapıdan hukuksuzca satan, kurumların prestijini iki paralık eden, en acısı, sadece koltuk için susanların yapıtıdır. Eserinizle övünün” dedi. Analist Fatih Özatay da “Büyüme giderek düşüyor mu? İlerleyen aylarda ekonomimizin küçülme ihtimali var mı? CDS bu kadar yükseliyorken bu mümkünlük az değil OECD’nin Türkiye büyüme göstergesi on haftadır baş aşağıya gidiyor. 3-9 Temmuz haftası yüzde 1,6’ya düştü” yorumunda bulundu.

‘TÜRKİYE’NİN KAPASTESİ YÜKSEK ANCAK YANLIŞ ATAKLAR YAPILIYOR’

“Bu CDS uykumu kaçırıyor” diyen ekonomist Özgür Demirtaş “Allah aşkına matematiksel tekniklerden vazgeçmeyelim. Türkiye’nin kapasitesi çok büyük. Bırakın gerçek olanları yapmayı, yanlış yaptıklarımızı bıraksak bile kar kardır. Daha düzgün oluruz. Yüz defa yazdım. Bin sefer söyledim. Bu yol yol değil. Hükümetin hiçbir iktisat kitabında olmayan sistemleri, Türkiye’yi felakete götürdü. CDS’e dikkat etmesi gerekiyor Hükümetin. Ya faizi artıracaklar ya da döviz, piyasa faizi motamot böyle” açıklamasında bulundu.

‘HANGİ ÜLKE YABANCININ DOLARINA YÜZDE 12 FAİZ ÖDEYEBİLİR’

Ekonomist İris Cibre “Datalar bu halde gelmeye devam ederse yıl sonu faizinin yüzde 4 üzerinde olması mantıklı olacaktır. Aralık faizi yüzde 3,75 olarak fiyatlandığından bahsetmiştik, şu an yüzde 4 fiyatlanıyor. FED faizinin yüzde 4 olması önemli bir likidite krizi yaratma potansiyeline sahip hele CDS 900 ise” dedi. ÂLÂ Parti İktisat Siyasetleri Lideri Bilge Yılmaz da “Dünyadaki hangi ülke yabancıların dolarına yüzde 12 faiz ödeyerek ayakta kalabilir? İktisat kurmaylarının yönlendiremediği dış borç piyasası ülkemizin düşürüldüğü güç durumu açıkça gösteriyor. 5 yıllık devlet borcumuzun dolar üzerinden getirisi yüzde 11,66. Risk primimiz (CDS) de buna paralel olarak 900’ü aştı. Herkes diken üzerinde fakat bu işin sorumlularından sayın Nebati’ye sorarsanız ekonomimiz yeterli yolda. Kimse ümitsizliğe kapılmasın. Tahlil belli” diye konuştu. Demokrat Partili Bülent Şahinalp ise şu yorumu yaptı: “Türkiye’nin kredi iflas risk primini gösteren beş yıllık CDS’leri, 900’u aşarak yeni bir rekora daha imza attı. Bu ülke olarak her geçen gün daha kıymetli borçlanmak manasına geliyor. Ülkeyi yönetenler ise yalnızca seyrediyor.”

DOLAR 17.50 DÜZEYİNİ AŞTI

Piyasalarda FED’den 100 baz puanlık faiz beklentisinin yüzde 90’a yaklaşması ile oynaklık da arttı. ABD Dolar Endeksi 109,0 düzeyini aşarak 20 yılın doruğunu gördü. Endeks bu yıl yüzde 14 primlendi. EUR/USD 0,9950’ye inerek 20 yılın en düşük düzeyini gördü. Parite bu yıl yüzde 13’e yakın geriledi. Dolar göstergesindeki yükseliş ve Euro’daki kayıpla birlikte USD/TRY 17,50’yi aştı. EUR/TRY ise 17,41’e geriledi. Brent petroldeki günlük kayıp %4’e yaklaştı ve fiyat 96 dolara inerek Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden evvelki düzeye döndü. Savaşla bir arada fiyat 136 dolara çıkmış, sene başı getiri de %65’i aşmıştı. Bugün prestijiyle sene başı getiri %20’ye düştü. Ons altın 1.695 dolara gerileyerek 5 Ağustos 2021 sonrası en düşük seviyeyi gördü ve bu yılki kayıp %7’yi geçti. Dün açıklanan ABD enflasyon verisi ülkede fiyat artışlarının devam ettiğini gösterdi. Bugün açıklanan üretici maliyetlerindeki yükselişin de devam etmesiyle FED’in bu ayki toplantıda önden yüklemeli yüksek oranlı bir atılım yapmasına kesin gözüyle bakılıyor.

PETROL YİNE 100 DOLARIN ÜZERİNDE

Yatırımcıların, ABD Merkez Bankası’nın (FED) petrol talebini vurabilecek seviyede büyük bir faiz artırımına gideceği istikametindeki beklentisi petrol fiyatlarının düşmesine neden oldu. Eylül vadeli Brent tipi ham petrol varil başına 94 dolara kadar geriledi. Lakin dün yine 100 doların üzerine çıktı. Rusya’dan gelen ham ve rafine eser ihracatındaki gerileme ve Libya’daki arz kesintisine karşın ABD iktisadına yönelik sakinlik tasaları nedeniyle petrol fiyatları son iki haftadır düşüş eğiliminde. İngiltere merkezli PVM Oil Associates şirketinde analist olan Tamas Varga “Petrol denkleminde açık bir biçimde talep tarafına odaklanılmış durumda. ABD Güç Bilgi İdare İdaresi’nin dün yayımladığı haftalık rapor eser stoklarında büyük artışlar olduğunu gösterdi” dedi. Varga artan enflasyon tasasıyla doların güçlendiğini bunun da petrol fiyatları açısından düşüş manasına geldiğini söz etti. Analist, “İlginç bir halde fiziki piyasalar hâlâ güçlü fakat finansal yatırımcıların hissiyatındaki değişim şu anda baskın itici güç” diye konuştu.

FED’DEN SERT BİR FAİZ ARTIŞI DAHA BEKLENİYOR

ABD’de enflasyon oranının beklentilerin üstüne çıkarak haziranda yüzde 9,1’e gelmesi FED’in sert bir faiz artırımına gideceğine yönelik beklentiyi artırdı. FED’in 40 yılın en yüksek enflasyon oranıyla 100 baz puanlık bir artışla karşılık vereceği düşünülüyor. Yatırımcılar bu nedenle inançlı bir liman olarak gördükleri dolara akın ediyor. Dolar endeksi çarşamba, 20 yılın en yüksek düzeyine ulaştı ve ABD dışındaki aktörler açısından petrol alımlarını daha kıymetli hale getirdi. Çin’in birçok kentinde Covid-19 pandemisinin yeni dalgasını sonlandırmak için alınacak tedbirlere dair telaşlar de petrol fiyatlarını sınırladı. The New York Times’ın haberine nazaran Çin’in ekonomik görünümü, iktisatta global olarak yavaşlama yaşanacağına yönelik işaretlerin artmasıyla birlikte düşüşün ana nedenleri ortasında yer alıyor. Çin dünyanın önde gelen petrol ithalatçılarından biri ve ABD’den sonraki en büyük ikinci petrol tüketicisi. Araştırma şirketi Strategic Energy and Economic Research’ün lideri Michael Lynch, “Pazarın en sıkı olduğu noktayı geçtik ve sanırım buradan petrol stoklarının yükseldiğini ve fiyatların makul bir noktaya geldiğini göreceğiz. Çin bunun büyük bir kesimi. Petrol talebini 10 yıldır onlar taşıyor” dedi. ABD merkezli GasBuddy şirketinde petrol tahlili departmanın şefi Patrick De Haan da düşüş eğiliminin devam edebileceğini belirtti. Haan, “Herhangi bir aksama olması durumunda ağustosta bizi yeni rekor düzeylere çıkarabilecek, fiyatlarda ani bir yükselme riski devam ediyor” dedi.

‘HER ŞEY ÂLÂ DEĞİL’

JPMorgan Chase CEO’su Jamie Dimon Perşembe günü ABD iktisadının durumunu bir paragrafta özetleyerek “her şey uygun değil” dedi. Dimon, bir yandan ABD’nin “ekonominin büyümeye devam ettiğini ve hem iş piyasasının hem de tüketici harcamalarının ve harcama yeteneklerinin sağlıklı kaldığını” söyledi. Daha sonra bir dizi ihtarda bulunarak şunları söyledi: “Ancak jeopolitik tansiyon, yüksek enflasyon, azalan tüketici itimadı, oranların ne kadar yüksek olması gerektiği konusundaki belirsizlik ve daha evvel hiç görülmemiş niceliksel sıkılaştırma ve bunların global likidite üzerindeki tesirleri bir ortaya geldi. Ukrayna’daki savaş ve bunun global güç ve besin fiyatları üzerindeki ziyanlı tesiri ile bir müddet sonra global iktisat üzerinde olumsuz sonuçlar doğurması çok mümkün.” Dimon’un JPMorgan Chase’in son yayınında yaptığı yorumlar, yatırımcılar ve ekonomistler iktisadın resesyona girip girmediğini anlamaya çalıştığı ve son ekonomik bilgilerin çok fazla netlik sağlamadığı istikametinde. Dimon geçtiğimiz ay, yatırımcıları ekonomik bir “kasırga”ya hazırlanmaları konusunda uyarmıştı.